Wybrane Zagadnienia Okulistyczne w Sporcie

Skuteczne i bezpieczne uprawianie działalności sportowej, rekreacyjnej i turystycznej jest w dużym stopniu uwarunkowane sprawnością układu wzrokowego. Związane jest to
z zachowaniem prawidłowej stabilności ciała, orientacją przestrzenną (ląd, powietrze, woda), śledzeniem obiektów, unikaniem zderzeń itp. Niekorzystne warunki środowiska, nadmierne oświetlenie, zapylenie, chlorowana woda w basenie oraz zaburzenia fizjologiczne związane z wysiłkiem fizycznym (odwodnienie, zmęczenie, przekrwienie głowy) mogą wpływać negatywnie na jakość i sprawność widzenia. Stąd badania okulistyczne odgrywają bardzo istotną rolę w orzecznictwie sportowo-lekarskim, zwłaszcza w badaniach kwalifikacyjnych (dobór sportu), okresowych (monitorowanie stanu zdrowia) i okolicznościowych (kontrola po zachorowaniach i urazach).
Sprawność widzenia w sporcie określić można na podstawie statycznej i dynamicznej ostrości wzroku. W sporcie wybór dyscypliny zależeć będzie od ostrości wzroku.
W większości dyscyplin wystarczy ostrość wzroku jednego oka 0.5, drugiego 0.8, ponieważ w takim zakresie zachowane są możliwości widzenia obuocznego, istotnego dla aktywności ruchowej. W dyscyplinach jak brydż, szachy wystarczy dobra ostrość wzroku do patrzenia z bliska. W strzelectwie i łucznictwie ważna sprawność akomodacyjna układu optycznego oka i trudno oczekiwać dobrych wyników w tych sportach od osoby z ostrością wzroku gorszą niż 0.1.
Znaczenie widzenia barw w sporcie jest istotne. Jako przykład podać można gry zespołowe, kolarstwo lub lekkoatletyka, gdzie kolorowy strój sportowy pozwala
na identyfikowanie zawodników lub narciarstwo alpejskie, w którym kolorowe tyczki wyznaczające trasę mogą być pomylone w niesprzyjających warunkach atmosferycznych
i przy dużych prędkościach. Wady refrakcji oka w tym krótkowzroczność, którą dzielimy na: małą do -0.4 dioptrii (Dsph) i średnia od -4.0 do -8.0 i wysoką powyżej -8 Dsph. Wysoka krótkowzroczność jest o charakterze postępującym i często towarzyszą jej zmiany zwyrodnieniowo-zanikowe siatkówki, nerwu wzrokowego i mogą predysponować
do odwarstwiania siatkówki. Osoby z wysokokrótkowzrocznością powinny unikać nadmiernych wysiłków fizycznych połączonych z wahaniami ciśnienia węwnątrzgałkowego lub oczopląsem optokinetycznym oraz wstrząśnieniem i urazów tępych oka. W nadwzroczności często występuje choroba zezowa lub niedowidzenia oka. Astygmatyzm powoduje nieostre widzenie do bliżej i dali. Osoby niezdolne do uprawiania sportu wyczynowego należy uznać, u których w wyniku badania okulistycznego stwierdza się:

  • krótkowzroczność większa od -4 Dsph,
  • nadwzroczność większa od +4 Dsph,
  • astygmatyzm od +2 Dcyl lub -2 Dcyl,
  • przewlekłe choroby brzegów powiek, spojówek niepoddające się leczeniu (sporty wodne, niezdolność obowiązuje do czasu ustąpienia objawów),
  • brak gałki ocznej, ślepota jednego oka lub znaczne niedowidzenie z ostrością wzroku 0.1.

 
Odpowiednio kontrolowany wysiłek fizyczny poprawia utlenowanie i metabolizm narządu wzroku, dzięki czemu poprawia sprawność widzenia, a niekontrolowany wysiłek fizyczny powoduje skutek odwrotny związany z gwałtownym wzrostem ciśnienia tętniczego, objawiającym się wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego i wewnątrzgałkowego.

W tych wypadkach oczywista jest możliwość przemijającego pogorszenia widzenia lub trwałych zmian. Osoby ze zmianami zwyrodnieniowymi dna oka, wysoką krótkowzrocznością powinni z dużą ostrożnością podchodzić do uprawiania aktywności fizycznej. W większości przypadków przeciwwskazane jest wyczynowe uprawianie sportu, ale także aktywnośc rekreacyjna powinna być prowadzona bardzo rozważnie.
Należy unikać sytuacji, w których dochodzi do urazów głowy, np. (główkowanie piłki, bieg z przeszkodami, skoków na głowę do wody). Zalecany jest umiarkowany wysiłek dynamiczny (spacery, jazda na rowerze, pływanie), który powoduje poprawianie mikrokrążenia także w obrębie narządu wzroku, hamuje narastanie zmian zwyrodnieniowych siatkówki (np.retinopatia cukrzycowa). Ten rodzaj wysiłku powoduje zmniejszenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Nie polecany jest u tych osób wysiłek statyczny, np. podnoszenie ciężarów, również dotyczy to osób, u których wykonano laserokoogulację otworu siatkówki.
Odwarstwianie siatkówki u sportowca nie jest częstym schorzeniem, ale może być spowodowane tępym urazem gałki ocznej (np. boks, uderzenie piłką, itp.). W tych przypadkach odwarstwienie siatkówki może nastąpić nawet po wielu tygodniach lub miesiącach. Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD) dotyczy najczęściej osób
po 50-tym roku życia, jednak podstępny rozwój tej choroby narządu wzroku może rozpocząć się już po 35-tym roku życia. Odnośnie do aktywności fizycznej w zależności
od typu AMD i postępu makulopatii zalecane są wysiłki aerobowe o małej i umiarkowanej intensywności. Podlegają jednak one dużej indywidualizacji z uwagi na możliwość wystąpienia chorób gałki ocznej, np. jaskra, zaćma, oraz chorób przewlekłych typowych dla wieku starszego (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, zespół metaboliczny, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu). Stąd przeciwwskazane są wysiłki siłowe
o znacznej komponencie statycznej oraz wszelkie wysiłki dynamiczne połączone
ze skłonami głowy i tułowia.
U chorych na jaskrę należy zalecać ruch, wskazane są dla nich obciążenia dynamiczne, statycznych powinni się wystrzegać, bowiem zwiększają one ciśnienie żylne i ciśnienie wewnątrzgałkowe.
Mętnienie soczewki oka jest zjawiskiem związanym z wiekiem (zaćma starcza), różnego rodzaju promieniowanie , spowodowane czynnikami metabolicznymi (zaćma cukrzycowa), czy tępe urazy gałki ocznej.
Uwzględniając całoroczną aktywność sportowo-rekreacyjną musimy mieć na uwadze profilaktykę polegającą na zabezpieczeniu twarzy i oczu, np. maski, gogle (podczas gier sportowych, paintball, narciarstwo itp.) przed niezamierzonymi urazami.  Przy zaćmie przeciwwskazane są ćwiczenia siłowe. Czynnikami przejściowo ograniczającymi zdolność
do uprawiania sportu są: świeżo przebyte urazy i zabiegi operacyjne narządu wzroku, ciężkie stany infekcyjne oczu.
Oczy stanowią 0.29% powierzchni ciał i tylko 4% powierzchni twarzy. Jednak ze względu na znaczenie zmysłu wzroku, percepcji człowieka urazy tego narządu są istotnym problem zdrowotnym.
W przypadkach wątpliwych związanych z uprawianiem ulubionych lub ekstremalnych sportów uciekamy się do stałych konsultacji okulistycznych i medycyny sportowej.

 

Lek. med. Jolanta Siwek
Specjalista medycyny sportowej, dziecięcej i rodzinnej
Poradnia Medycyny Sportowej
ZOZ Salus Ostrzeszów